Mózg – nasz zarządzający organ, dzięki którego ewolucji osiągnęliśmy status ludzi, odróżniając się od małp. Wszystko co dzieje się w naszym życiu, każdy proces, myśl, emocja pochodzi właśnie z niego. Dzięki rozwojowi neuro-nauki wiemy o nim coraz więcej i dzisiaj trochę tej wiedzy, w dużym uproszczeniu, postaram Ci się udostępnić.
Mózg przedszkolaka
Mózg ludzki w uproszczeniu składa się z trzech części:
- najstarszego ewolucyjnie mózgu gadziego – reptilian brain (zarządza najbardziej podstawowymi funkcjami organizmu: oddychaniem, trawieniem, regulacją ciepłoty ciała; pracuje 24/7 – również podczas snu, zaprojektowany aby przeżyć – ma mechanizm ciągłego poszukiwania zagrożeń z otoczenia i każde zagrożenie traktuje tak samo – będzie chciał je zwalczyć albo od niego uciec)
- wykształconego w paleolicie mózgu ssaczego – mammalian brain (zawiera układ limbiczny, który odpowiada za emocje; znajduje się tam również struktura zwana ciałem migdałowatym, która jest odpowiedzialna za wysyłanie alarmu do całego mózgu, układu nerwowego i hormonalnego, jeśli dostanie informacje o zagrożeniu)
- właściwej ludziom i naczelnym kory nowej – neocortex (jest odpowiedzialna za wyższe funkcje, w tym tzw. funkcje wykonawcze, ludzkiego umysłu, m.in. myślenie abstrakcyjne, planowanie działań, wyobraźnię przestrzenną oraz – co ważne – empatię i samokontrolę)
Dzieci rodzą się bez dobrze wykształconych połączeń nerwowych pomiędzy niższymi partiami mózgu a korą nową. Te kształtują się w procesie dojrzewania aż do 24-26 roku życia! Dlatego małe dzieci operują głównie z poziomu mózgu limbicznego, czyli ośrodka emocji. Rozwojowo niedostępne są dla nich samokontrola czy empatia, których my dorośli często byśmy oczekiwali (dlatego spokojna reakcja na prośbę o podzielenie się zabawką z innym dzieckiem przez Twojego dwulatka jest bardzo trudna, gdyż dziecko w tym wieku nie ma zasobów w swoim mózgu aby ten proces przeprowadzić – więcej na ten temat znajdziesz w moim darmowym e-booku, który możesz pobrać TUTAJ).
Co dzieje się w mózgu kiedy doświadcza stresu?
Następuje ogromny wyrzut adrenaliny i kortyzolu, w systemie limbicznym jest alarm, który informuje niższe partie mózgu o tym, że
- muszę uciec od tego zagrożenia/stresu
- muszę walczyć z tym zagrożeniem/stresem.
Wyrzut adrenaliny powoduje w ciele: wzrost akcji serca, wzrost ciśnienia krwi, wysłanie tlenu i krwi do dużych grup mięśni – po to abyśmy mogli uciec lub walczyć z zagrożeniem. Mózg uruchamia cały zespół różnych reakcji ciała, aby sprostać stresowi/zagrożeniu. Jest to proces bardzo energochłonny.
Taka aktywacja procesów powoduje, że coś innego zwalnia, aby oszczędzać energię, której organizm potrzebuje do walki z bezpośrednim zagrożeniem. To co zwalnia to:
- trawienie (dlatego często ludziom w stresie nie chce się jeść),
- system odporności (dlatego Ci z nas, którzy pozostają pod wpływem długotrwałego przeciążenia stresem zaczynają chorować),
- myślenie – kora nowa przestaje działać (natura nie chce, aby w sytuacji zagrożenia człowiek zachowywał się spokojnie i wybierał strategie – chce natychmiastowego, instynktownego zachowania).
Jeśli więc widzimy problemy z zachowaniem u dzieci oznacza to, że mózg limbiczny przejął kontrolę i kora nowa nie ma dostępu więc nie ma skupienia uwagi, samokontroli, empatii, rozumienia czy logicznego myślenia – nie ma homo sapiens – jest zwierzę, które działa w trybie „przetrwać”.
Sposoby mózgu radzenia sobie ze stresem
Kiedy mózg doświadcza zbyt dużego przeciążenia stresem ma następujące sposoby radzenia sobie z nim:
- Zaangażowanie społeczne – zwracamy się ku innym ludziom, aby pomogli nam wrócić do stanu spokoju (w ten sposób organizm uruchamia produkcję neurohormonów, np. oksytocyny, endorfin dzięki którym mózg się uspokaja)
- Jeżeli to się nie dzieje →
- Walka lub ucieczka
- Jeżeli to wydaje się niemożliwe (nie pokonam i nie ucieknę od niebezpieczeństwa) →
- Zamrożenie (widać to doskonale w świecie zwierząt, które udają martwe żeby drapieżnik sobie poszedł)
- Dysocjacja (poczucie przebywania poza ciałem, w którym ludzie mają wrażenie, że to co im się przytrafia, dotyczy kogoś innego – mechanizm, który ma nas chronić przed uczuciem bólu, kiedy np. drapieżnik nas zjada).
Jeśli dziecko, które jest w stanie walki lub ucieczki pchniemy w kolejny stres, np. zaczniemy krzyczeć, grozimy, karzemy albo wymuszamy natychmiastowe uspokojenie – ono przejdzie w stan zamrożenia, co można łatwo wziąć za podporządkowanie (będzie wyglądało na spokojne, przestanie płakać/krzyczeć). Możemy pomyśleć „Teraz w końcu mnie słucha” , „Teraz wie, że ze mną nie ma żartów”. Tak naprawdę dziecko nic nie przyswaja w tym stanie, czeka tylko na możliwość ucieczki.
Mózg zapamiętuje
Mózg Twojego dziecka zapamiętuje każdą sytuację stresową, której doświadcza. Zapamiętuje też to w jaki sposób sobie z nią poradził, czy dostał wsparcie i dorośli pomogli mu wrócić do stanu spokoju czy wręcz przeciwnie – dorośli dostarczyli mu więcej stresu poprzez swoją reakcję i musiał przejść na wyższe stopnie pobudzenia – walkę, ucieczkę czy zamrożenie.
Od naszych reakcji zależy reaktywność na stres naszych dzieci – czyli ich reakcja na stres w przyszłości. Bowiem im częściej uruchamia się u dziecka tryb walki, ucieczki lub zamrożenia, tym wrażliwsza staje się jego reaktywność na stres. Układ nerwowy zaczyna szybciej przechodzić w stan alarmowy, intensywniejsze jest torowanie, czyli nastawienie systemu na poszukiwanie zagrożeń, nawet jeśli one nie istnieją i w rezultacie dziecku trudniej się uspokoić.
Dlaczego tak ważne jest rozumienie jak funkcjonuje mózg dzieci w wieku przedszkolnym? Ponieważ do końca 6 roku życia dziecka 90% połączeń nerwowych w mózgu jest już zbudowana i to z nimi dzieci wejdą w życie. W tym czasie mózg dziecka nauczy się sposobów reagowania na stres, które albo będą go wspierać albo mu utrudniać funkcjonowanie. Nasze reakcje modelują dziecięce mózgi, dlatego to tak ważne żebyśmy mieli świadomość w tym obszarze. Każde dziecko jest inne i co innego dostarcza mu stresu (jeśli chcesz dowiedzieć się co może być stresorem dla Twojego dziecka przeczytaj TUTAJ). A jeżeli czujesz, że potrzebujesz skorzystać z indywidualnego wsparcia zapraszam Cię na 30min bezpłatnych konsultacji, dostępnych TUTAJ.