Stuart Shanker – twórca metody samoregulacji Shanker Self-Reg® – mówi „nie ma niegrzecznych dzieci – są tylko dzieci przeciążone stresem”.
Stres? Myślisz… przecież dzieci nie mają kredytów, trudnego szefa w pracy, deadlinu na skończenie zadania i 100 rzeczy na liście TO DO, która nigdy się nie kończy. Małe dzieci nieustannie chcą się bawić, są beztroskie i nie mają praktycznie żadnych obowiązków. Jaki więc stres???
Nowe spojrzenie na stres
A co jeśli na stres spojrzysz bardziej fizjologicznie – jako na każdą sytuację, w której organizm będzie spalał energię aby powrócić do stanu równowagi, czyli utrzymywać stabilne środowisko wewnętrzne. Homeostaza / równowaga gwarantuje mu bowiem najdłuższe przeżycie a to właśnie PRZETRWANIE jest naszym podstawowym celem biologicznym i do tego zawsze organizm dążyć będzie.
Weźmy jako przykład temperaturę ciała – jeśli spadnie poniżej 36°C organizm uruchamia określone procesy/aktywności, np. drżymy z zimna albo szczękamy/zgrzytamy zębami – drżenie ciała to wprawianie mięśni w ruch a ruch mięśni podnosi temperaturę. Jeśli ta podniesie się do 37,5°C mózg włącza funkcję chłodzenia, przestajemy się ruszać (dlatego często dzieci z gorączką leżą, aby dodatkowym ruchem nie podnosić temperatury ciała).
Mechanizmy ogrzewania lub wychładzania ciała spalają energię. Tak jak trawienie, myślenie, kontakty społeczne. I dla organizmu jest to STRES.
Mózg nieustannie pracuje włączając lub wyłączając różne procesy aby utrzymywać organizm człowieka w stanie homeostazy. Prawie każde doświadczanie świata dla układu nerwowego jest stresorem, z którym musi sobie poradzić, na który musi zareagować spalając energię.
Stresem będzie więc nauka nowego tematu, kontakty towarzyskie, występ w przedszkolu dla rodziców, słuchanie płaczu innego dziecka, uczestniczenie w dniu pełnym różnych atrakcji itd.
Jak widać stres u dzieci
Układy nerwowe dzieci są różne – jedne mają większą zdolność do kontenerowania stresu, inne mniejszą (np. dzieci wysoko wrażliwe).
Dzieci, które dobrze radzą sobie ze stresem są uśmiechnięte, zadowolone, entuzjastyczne.
Dzieci, które doświadczają nadmiernego obciążenia stresem pokażą to na 2 sposoby:
- poprzez problemy z zachowaniem
- poprzez problemy ze skupieniem uwagi
Dzieci nie wybierają żeby nie słuchać, nie współpracować – coś im przeszkadza. Wiele tzw. niegrzecznych zachowań dzieci to nic innego jak układy nerwowe wyczerpane z zasobów, przeciążone stresorami.
Skąd wiemy, że coś jest stresorem dla danego dziecka – one nam powiedzą swoim zachowaniem. Potrzeba do tego świadomości i uważności – musimy obserwować nasze dziecko opierając się irytacji, że robi coś złośliwie czy przeciwko nam. Ono reaguje tylko na nadmierny stres w jedyny dostępny dla siebie, na ten moment rozwojowy, sposób (o tym co jest w rozwojowej normie zachowań dzieci poczytasz w moim e-booku dostępnym za darmo TUTAJ).
Podział stresorów
Self-reg dzieli stresory na 5 grup:
- Biologiczne (np. temperatura – za ciepło/za zimno, światło – za jasne/za ciemne, głód, pragnienie, niewyspanie, hałas, wstrzymywane potrzeby fizjologiczne, ból, alergie, twarde krzesła, suche powietrze, materiały-drażniące/nieprzyjemne, zapach – intensywny/nieładny, zła dieta, niedobór lub nadmiar ruchu)
- Emocjonalne (np. lęk o rodzicielskie kłótnie, rozwód rodziców, narodziny rodzeństwa, bycie wyproszonym z klasy za przeszkadzanie, rozłąka z rodzicem w szatni, poczucie bycia nie mile widzianym, zmiany w rutynie dnia, lęk przed konsekwencjami, poczucie winy, wielkie zaskakujące niespodzianki / wydarzenia, wystąpienie przed grupą, chory członek rodziny)
- Poznawcze (np. nauka czegoś nowego, nauka nowego języka, podejmowanie decyzji, koncentrowanie się, rozwiązywanie problemu, nadmiar informacji, brak intelektualnej stymulacji – zadania za proste, informacje podawane za szybko lub za wolno, wymóg skupienia uwagi przez czas zbyt długi do możliwości)
- Społeczne (np. kontakty z kolegami, nauka norm w nowej grupie, bycie odrzuconym przez grupę, brak przynależności, zazdrość, konflikty, jedzenie wolno przy stoliku gdzie wszyscy jedzą szybko, nie posiadanie nikogo z kim można się bawić, uczestniczenie w urodzinach, duże grupy)
- Prospełeczne (np. empatia, bycie spóźnionym, dawanie komuś prezentu, stawianie potrzeb innych ponad swoje, poczucie niesprawiedliwości, pomaganie komuś w trudnościach, uczestniczenie w tym jak ktoś inny przeżywa smutek/złość, uczucie nieprzygotowania).
Są jeszcze tzw. stresory ukryte, czyli rzeczy, które spalają energię bez świadomości tego, że to się odbywa. Współczesne dzieci w największym stopniu doświadczają stresorów z tej kategorii takich jak:
- niewystarczająca lub słaba jakość snu,
- brak ruchu,
- urbanizacja (hałas, tłumy, zwiększona stymulacja wzrokowa, brak prywatności, zanieczyszczenie, zmniejszona ekspozycja na uspokajający wpływ natury),
- niezdrowe jedzenie,
- gry wideo,
- ekrany urządzeń elektronicznych,
- media społecznościowe.
Jak reagować na stres dzieci
To w jaki sposób Twoje dziecko reaguje na stresory jest zależne od wielu różnych rzeczy, począwszy od temperamentu, budowy układu nerwowego, integracji sensorycznej, momentu rozwojowego po środowisko, w którym wzrasta. Jedne dzieci będą bardziej reaktywne na stres a inne mniej.
Self-reg nie mówi o eliminacji stresu – ten jest nam potrzebny do rozwoju, np. nauka jest stresorem, pochłania dużo energii (dlatego często po intensywnym wysiłku intelektualnym czujesz się bez sił lub mega głodny), ale to jest dobry stres, przynoszący korzyści.
Self-reg mówi o eliminacji niepotrzebnego stresu, tego przeszkadzającego w rozwoju – czyli o zarządzaniu stresorami w ten sposób, aby dziecko miało dość zasobów na realizację zadań sprzyjających wzrastaniu i budowaniu szeregu niezbędnych kompetencji, od poznawczych po społeczne.
Każde dziecko jest inne, co więcej każdego dnia może doświadczać innego obciążenia stresem – bycie rodzicem to bycie detektywem stresu swojego dziecka i świadome nim zarządzanie tak, aby pomagać dziecku się regulować i przebywać w optymalnym stanie pobudzenia organizmu, czyli stanie spokoju i uważności jak najczęściej (więcej na ten temat znajdziesz TUTAJ).
Jeżeli czujesz, że potrzebujesz wiedzieć więcej na temat stresu małych dzieci albo chcesz popracować ze stresorami Twojego dziecka, które być może powodują, że doświadcza ono wielu trudnych zachowań – umów się na konsultacje. Czasem zmiana kilku małych rzeczy daje nam dużą zmianę w codzienności.